Κορωνοϊός: ψυχολογία των ατόμων

Μπορεί ο αυτοπεριορισμός και η κοινωνική απομόνωση να λειτουργήσουν υπέρ της ανθρώπινης ύπαρξης; αντιμετωπίζοντας την πανδημία με όρους υπαρξιακούς

Το Δεκέμβριο του 2019 η εμφάνιση της νόσου του κορωνοιού covid-19, η οποία μέσα σε 3 μήνες εξελίχθηκε σε πανδημία, ανάγκασε πολλες υγιειονομικές αρχές να ζητήσουν από τους πολίτες που έχουν προσβληθεί ή έχουν έρθει σε επαφή με φορείς να μπουν σε καραντίνα ή να απομονωθούν .

Οι όροι «καραντίνα» και «κοινωνική απομόνωση» λέξεις άγνωστες ή ανοικείες για τον ευρύ πληθυσμό δημιούργησαν η δημιουργούν αντιφατικά συναισθήματα στους ανθρώπους, τα οποία κυμαίνονται από την αγωνία, το άγχος, την ανησυχία, το φόβο τον πανικό, έως την αδιαφορία, την άγνοια, το θυμό, την υποτίμηση ή ακόμη και την άρνηση του προβλήματος γεγονός που αποδεικνύεται από την αδυναμία των συμπολιτών μας να ακολουθήσουν άμεσα και με πειθαρχία τις οδηγίες της επιστημονικής κοινότητας και του Υπουργείου Υγεία

Τις προηγούμενες μέρες ζήσαμε την αδυναμία συμμόρφωσης στις εορταστικές εκδηλώσεις του Καρναβαλιού, τα γεμάτα καφε και μπαρ ενώ έκλειναν τα σχολεία για να περιοριστεί η εξάπλωση του υϊού και ενώ οι οδηγίες ανέφεραν με σαφήνεια πως πρέπει να περιορίσουμε τις κοινωνικές επαφές, και σήμερα μετά την προτροπή «μένουμε σπίτι» τις γεμάτες παραλίες, τα γεμάτα από κόσμο super market αλλά με ελαχιστα προϊόντα σε ράφια και τους εργαζόμενους σε αυτά να κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να καλύψουν τις ελλέιψεις και να μην δημιουργηθεί πανικός.Το τι σημαίνουν οι όροι «καραντίνα» και τι «απομόνωση» πιθανώς να μην είναι οικείο σε πολλούς συμπολίτες μας και ίσως είναι χρήσιμο να πληροφορηθούν γιατί η ενημέρωση και η γνώση είναι σύμμαχος στην κατανόηση και αποδοχή.

Με τον όρο «καραντίνα» αναφερόμαστε στο διαχωρισμό και περιορισμό της μετακίνησης ανθρώπων που πιθανώς έχουν εκτεθεί σε μεταδοτική ασθένεια για να εξακριβωθεί η πορεία της υγείας τους , μειώνοντας με τον τρόπο αυτό τον κίνδυνο μόλυνσης τους από άλλους. Ο ορισμός αυτός διαφέρει από την «απομόνωση» ο οποίος αναφέρεται στο διαχωρισμό των ανθρώπων που έχουν νοσήσει και έχουν διαγνωστεί με μεταδοτική ασθένεια από άτομα που δεν έχουν νοσήσει.

Πολύ συχνά οι 2 όροι χρησιμοποούνται εναλλακτικά. Η λέξη καραντίνα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία της Ιταλίας το 1127 σε σχέση με τη λέπρα και χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως απάντηση στον Μαύρο Θάνατο. 300 χρόνια αργότερα, το Ηνωμένο Βασίλειο άρχισε να επιβάλλει την καραντίνα ως απάντηση στην πανώλη.Πρόσφατα η καραντίνα χρησιμοποιήθηκε ως μαζικό μέτρο στην Κίνα για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού-civid-19 , ενώ ζητήθηκε από όσους επέστρεψαν από την Κίνα στην πατρίδα τους να μείνουν σε κατ΄οικον περιορισμό- απομόνωση.Η καραντίνα και η απομόνωση, ο αυτοπεριορισμός αυτή τη στιγμή είναι τα μοναδικά μέτρα που μπορούν να συμβάλλουν ώστε να μειωθεί η εξάπλωση του ιού, να νοσήσουν όσο το δυνατόν λιγότεροι συνάνθρωποί μας και να θρηνήσουμε όσο το δυνατόν λιγότερες ανθρώπινες ζωές, Παράλληλα δημιουργούν μια τεράστια αποσταθεροποίηση καθώς δοκιμάζονται όλα εκείνα τα αγαθά που μέχρι σήμερα θεωρούσαμε δεδομένα και τίθονται σε δοκιμασία μια σειρά από ικανότητες, αξίες και αρετές που μπορεί να διαθέτουμε και μας βοηθούσαν μέχρι τώρα να ανταπεξέλθουμε σε ότι μας συνέβαινε. Όσο πιο ενήμεροι είμαστε για τα συναισθήματα μας και για τις ικανότητες ή τις αρετές που θα δοκιμαστούν την επόμενη δύσκολη περίοδο θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τη νέα αυτή δοκιμασία.

Ας φροντίσουμε λοιπόν :- Να είμαστε ευγνώμονες για την κάθε μέρα.- Να μην αφεθούμε στο μοιραίο ή παραιτηθούμε, αλλά να ζήσουμε όσο πιο δημιουργικά μπορούμε βρίσκοντας μικρες χαρές στην καθημερινότητα.- Να αναλάβουμε την προσωπική ευθύνη για αυτό που μας αντιστοιχεί, αναγνωρίζοντας πως η ευθύνη κρύβει χαρά και ελευθερία .- Να διατηρήσουμε τη διαύγεια, την τόλμη και τον ενθουσιασμό μας.- Να εστιάσουμε στον εαυτό μας, να αναγνωρίσουμε την μοναδικότητά μας ως όντα συνειδητά και σκεπτόμενα που μπορεί να στοχάζεται σε ότι του συμβαίνει.- Να διατηρούμε την επαφή με τα συναισθήματα μας, χωρίς να τα φοβόμαστε- Να μπορούμε να μένουμε μόνοι μας να μη φοβόμαστε αλλά να χαιρόμαστε με τη μοναξιά μας.- Να επιμένουμε στο να συνδεόμαστε με τους ανθρώπους με αληθινές και ουσιαστικές σχέσεις οι οποίες μας προσφέρουν ασφάλεια και λειτουργούν ως απανεμο λιμάνι στις μπόρες.- Να είμαστε αλληλέγγυοι, να μπορούμε όχι μόνο να νιώθουμε αλλά και να εκφράζουμε την έγνοια προς τον συνάνθρωπο, ακόμα και αν αυτός είναι άγνωστος και παραμείνει άγνωστος., να μη φοβόμαστε τη διαφορετικότητα.- Να μπορούμε να αντέχουμε, να περιέχουμε, να “μεταβολίζουμε” τα συναισθήματα των σημαντικών μας άλλων, ακόμη και αν μερικές φορές μας δυσκολεύουν.-Να συνδεθούμε με τις προηγούμενες γενεές, τους μεγαλύτερους και τους ηλικιωμένους, που πρέπει να προφυλάξουμε, και τις επόμενες γενεές, τα παιδιά, που πρέπει να προστατεύσουμε.-Να αντέξουμε τη ρευστότητα και την ασάφεια και να την κατανοήσουμε και να έχουμε υπομονή.- Να μάθουμε να δεχόμαστε τον αποχωρισμό και την απώλεια, και να μπορούμε να βιώσουμε το πένθος για ότι που χάνουμε.- Να συγχωρούμε αλλά και να μαθαίνουμε από τα λάθη μας.- Να είμαστε ανοιχτοί στις προκλήσεις της ζωής, να παίρνουμε ρίσκα αλλά να είμαστε σε θέση να αντέχουμε πλήγματα, όπως είναι η ασθένεια, ή η απώλεια χωρίς να καταρρέουμε και χωρίς να αντιδρούμε με δυσπιστία, καχυποψία, και επιθετικότητα.Κλείνοντας ας μην ξεχνάμε πως κάθε κρίση εκτός από κίνδυνος είναι και μια ευκαιρία για να συνδεθούμε εκ νέου με την προσωπική μας ιστορία, να επανασυνδεθούμε με τους ανθρώπους και το περιβάλλον με διαφορετικούς όρους κάνοντας όποια υπέρβαση θεωρούμε απαραίτητη που θα μας βοηθήσει όχι μόνο να ανταπεξέλθουμε αλλά και να βγούμε πιο δυνατοί και πιο ώριμοι. Η αναζήτηση του νοήματος ζωής είναι που ενισχύει την ανθεκτικότητα σύμφωνα με τον Cyrulink (2010).

Ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να ξεπερνάει τις δυσκολίες, να διατηρεί την επάρκειά του παρά τις αντιξοότητες, να «αναρρώνει», να συνέρχεται από το τραύμα, να δίνει νέο νόημα στην ύπαρξη του, ακόμη και αναθεωρώντας δεδομένα και αξίες που μέχρι τότε θεωρούσε αναντικατάστατα. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς ποιες είναι οι θετικές του ιδιότητες που δεν χάθηκαν, ποιες είναι οι νέες δυνάμεις που ενεργοποιούνται από τις καινούριες εμπειρίες. Ο τρόπος που ο καθένας βιώνει την κρίση είναι που δημιουργεί το τραύμα και όχι αυτή καθ΄ αυτή η κρίση. Όταν το άτομο καταφέρει να βγει από το φαύλο κύκλο της θυματοποίησης και αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, όταν δεν κυριευτεί από την περιρρέουσα μιζέρια αλλά εμπιστευτεί τις δικές του αξίες και την προσωπική του διαδρομή, όταν δεν μείνει στη ματαίωση αλλά βρίσκει τρόπους να χαίρεται και να ελπίζει, κάνοντας τη δική του υπέρβαση αποτελεί το μεγαλύτερο δώρο ζωής για το παιδί του.Ας θυμηθούμε το κείμενο του Χαρούκι Μουρακάμι: « Όταν η καταιγίδα τελειώσει, δε θα θυμάσαι καν πως κατάφερες να επιβιώσεις. Δε θα είσαι καν σίγουρος ότι έχει τελειώσει. Αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: ¨όταν βγεις από την καταγίδα δε θα είσαι ο ίδιος άνθρωπος με αυτόν που μπήκε. Και αυτό είναι το νόημα της καταιγίδας».Το μήνυμα ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ είναι μήνυμα ΖΩΗΣ: μένουμε σπίτι για να υπερασπιστούμε τη ζωή τη δική μας, τη ζωή όσων αγαπάμε αλλά και όσων δεν γνωρίζουμε ως ελάχιστη προσφορά στο ανθρώπινο είδος.

Mάντζιου Βασιλική
Ψυχολόγος, Υπαρξιακή οικογενειακή θεραπεύτρια Msc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδιών & Ενηλίκων Phd(c) Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α

……..

Κορωνοϊός -covid -19: κατανοώντας την πανδημία ως κρίση, αναπτύσσοντας ανθεκτικότητα

«Κι έτσι το δημόσιο κακό έρχεται πια του καθενός την πόρτα να κτυπήσει. Να το κρατήσουν της αυλής οι ξώπορτες δεν έχουν την όρεξη. Πηδά πάνω απ’ τη μάντρα την ψηλή, κι έτσι κι αλλιώς σε βρίσκει, ακόμα κι αν φεύγοντας χώθηκες στο βαθύτερο μέρος του σπιτιού σου».(Σόλων 594 π.Χ.)

Η εμφάνιση του Κορωνοϊού- Covid 19,  η εξάπλωση του και η εξέλιξη της ασθένειας σε πανδημία από το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας  έφερε την παγκόσμια κοινότητα σε μια μεγάλη και πρωτόγνωρη κατάσταση, σε μια μεγάλη κρίση. Στη δίνη στην οποία βρισκόμαστε  τα βλέμματα όλων έχουν στραφεί, ορθά, στην αντιμετώπιση και στην μη εξάπλωση της νόσου μέσα από μια σειρά μέτρων, Το γεγονός ότι οι Αρχές ενημερώνουν καθημερινά, προσαρμόζουν τα μέτρα ανάλογα με τις δεδομένα που έχουν, δημιουργούν το πλαίσιο για να υποστηριχθεί και να αντέξει η ελληνική κοινωνία αυτή τη μεγάλη κρίση δεν σημαίνει ότι οι πολίτες πρέπει να μείνουν παθητικοί ή να περιμένουν να σωθούν «μαγικά» αψηφώντας πολύ συχνά και τις οδηγίες.

Ως ειδικοί ψυχικής υγείας οφείλουμε να είμαστε σε εγρήγορση, να προβλέψουμε και να βοηθήσουμε ώστε να μειωθούν οι συνέπειες που έχει το φαινόμενο  στον ψυχισμό τόσο των παιδιών όσο και των ενηλίκων.Στο κείμενο αυτό δε θα θελήσω να δώσω οδηγίες ή να κάνω καταγραφή των συνεπειών σε ψυχολογικό επίπεδο. Θεωρώ πολύ σημαντικό να αναρωτηθούμε τι σημαίνει για τον σύγχρονο άνθρωπο η νέα  αυτή κρίση, η εμφάνιση του κορωνοϊου covid-19 μέσα από την οπτική της υπαρξιακής συστεμικής προσεγγισης. Ποιες είναι οι συνέπειες στην ψυχοσύνθεση του και ποιες είναι οι συνέπειες που  έχει ή μπορεί να έχει στις σχέσεις του με την οικογένεια του, το επαγγελματικό  και κοινωνικό  περιβάλλον;Όπως έχει φανεί όμως από την ιστορία του ανθρώπινου είδους κάθε κρίση αποτελεί και μια ευκαιρία όπου οι αξίες δοκιμάζονται. Η περίοδος η οποία διανύουμε και θα διανύσουμε θα είναι δύσκολη για όλους, καθώς έχουμε να διαχειριστούμε την αγωνία, το άγχος,  την ανασφάλεια, την αμάθεια ή την ημιμάθεια, το φόβο αλλά και την απώλεια. Παράλληλα όμως για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την νέα αυτή κατάσταση οφείλουμε να επενδύσουμε σε αξίες , και να  και να εξετάσουμε τα  νέα χαρακτηριστικά που ενεργοποιούνται εξαιτίας αυτής της αντιξοότητας; Ο άνθρωπος έχει κληθεί πολλές φορές  στην ιστορία του  να δώσει απάντηση σε  κρίσεις και τα έχει καταφέρει.Σύμφωνα με την υπαρξιακή συστημική προσέγγιση το άτομο παύει να είναι μόνο τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και  οι αντιδράσεις του και αντιμετωπίζεται ως «βιοψυχοκοινωνικό σύστημα που αποτελεί μέρος πολλαπλών συστημάτων:  της οικογένειας, της ομάδας, των κοινωνικών δικτύων και η οποία συμπεριφορά του μελετάται σε αυτά τα πλαίσια ως αλληλεπίδραση και αλληλοσυσχέτιση. Παράλληλα η υπαρξιακή θεώρηση επιτρέπει στο άτομο να αναδείξει τα δυναμικά του και να πάρει το ίδιο την ευθύνη του εαυτού του και να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις του με όρους ασφάλειας και σεβασμού.Τι σημαίνει ΚΡΙΣΗ;Η ελληνική ετυμολογία της έννοιας «κρίση» αναφέρεται στη ρίζα κρίν(j)ω δηλαδή «κόβω» «χωρίζω» και αργότερα «κοσκινίζω» και μεταφορικά «ζυγίζω προσεκτικά μιαν απόφαση» Η λέξη «κρίση» («περνάω κρίση») σημαίνει «δεν είμαι βέβαιος», «χάνω την εμπιστοσύνη μου στον εαυτό μου»(Λεξικό Μπαμπινιώτη, 1998).Στα λεξικά της Ελληνικής γλώσσας η Κρίση  αναφέρεται ως  η ξαφνική και βίαιη επιδείνωση μιας χρόνιας συνήθως πάθησης ή απλώς η απότομη και οξεία εμφάνιση συμπτωμάτων σε ένα έως τότε υγιές άτομο. Η οξεία εκδήλωση ενός συναισθήματος, μίας ψυχικής διάθεσης, ενός τρόπου σκέψης /νευρική – μελαγχολίας –θυμού – γέλιου.

Η κορύφωση μιας δύσκολης εξελικτικής πορείας με επιδείνωση όλων των αρνητικών φαινομένων, από το ξεπέρασμα της οποίας εξαρτάται η επιστροφή στη φυσιολογική κατάσταση /πολιτική, κυβερνητική / θεσμών / οικονομική. Εσωτερικοί προβληματισμοί, αγωνιώδη ερωτήματα ανθρώπου που επιζητεί τον επαναπροσδιορισμό του και την επανατοποθέτησή του ως οντότητας κυρίως όσον αφορά τον ίδιο ή και τους άλλους.Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πώς με τον όρο κρίση αναφερόμαστε σε μία οξεία κατάσταση, στην οποία αλλάζουν -σε σύντομο χρονικό διάστημα- τα έως εκείνη τη στιγμή δεδομένα, όπου ο έλεγχος  είναι περιορισμένος και οι συμμετέχοντες σε αυτήν καλούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα να αλλάξουν, να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους. Κατά τη διάρκειά της και αμέσως μετά οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία για μία αλλαγή. Η αλλαγή αυτή εξαρτάται – όπως μάλλον κάθε αλλαγή – από τις αποφάσεις, τις συμπεριφορές, τις πράξεις και την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων.Η άλλη μεγάλη κατηγορία χρήσης του όρου είναι ως αξιολόγηση και διατύπωση άποψης για κάτι. Ίσως η κρίση ως κριτική, ως αξιολόγηση να εμπεριέχεται στην κρίση ως ξαφνική αλλαγή. Σε κάθε κρίση, κάτι κρίνεται… θα επικαλεστώ την εμπειρία μου ως ψυχοθεραπεύτρια  : στη θεραπεία λέμε συχνά ότι : «μία κρίση είναι μία ευκαιρία για να δει το ζευγάρι αν αντέχει την κρίση…», αν μπορεί να υπάρξει και μετά…αν μπορεί να ζει και να περνά κρίσεις  … αν μπορεί να μάθει από αυτές ώστε οι επόμενες –αναπόφευκτες- κρίσεις να αντιμετωπίζονται με τρόπο που να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ένα δημιουργικότερο και πιο λειτουργικό μέλλον… αν τα θεμέλιά του αντέχουν…»Η κρίση ουσιαστικά γεννιέται από το δεδομένο της ανθρώπινης ύπαρξης. Το άτομο από τη στιγμή της γέννησης του, περνάει από την απόλυτη αίσθηση ζεστασιάς και ασφάλειας στον παγωμένο κόσμο ενός νοσοκομείου.  Σήμερα μπορούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει αν συνδέσουμε αυτό που συμβαίνει σε μας με  ότι συμβαίνει έξω από εμάς, στην ευρύτερη κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση το «τι συμβαίνει έξω από εμάς» δεν μπορεί να αγνοηθεί για την κατανόηση του «τι συμβαίνει με εμάς»  ειδικά όταν απειλείται η υγεία μας, η εργασία μας, οι σχέσεις μας με τους άλλους.

Συνέπειες στον ψυχισμό του ανθρώπου Η εμφάνιση μιας άγνωστης ασθένειας, για την οποία δεν έχει βρεθεί ακόμη θεραπεία, η εξάπλωση της, οι απώλειες των ανθρωπίνων ζωών, τα περιοριστικά μέτρα για την προστασία μας, δημιουργούν πρωτόγνωρες συνθήκες .Ο άνθρωπος καλείται να προσαρμοστεί για να επιβιώσει, αγωνιά για τη ζωή τη δική του και των οικείων του,  δυσκολεύεται να ζήσει το μέλλον, η αυριανή μέρα είναι αβέβαια καθώς ο αριθμός των ασθενών καθημερινά μεγαλώνει. Κανείς δεν γνωρίζει τι πρόκειται να  συμβεί, να ξέρει τι να κάνει ή πώς να σκεφθεί για αυτά που συμβαίνουν ή για εκείνα που πρόκειται να συμβούν. Η αγωνία και η ανασφάλεια της αυριανής μέρας κατακλύζει ακόμη και τις πιο ψύχραιμες φωνές.  Η κρίση που βιώνουμε σήμερα αρχικά στην υγεία και στη συνέχεια και στην οικονομία αγγίζει την ανθρώπινη ύπαρξη ως όλο. Αναστέλλει τις βεβαιότητες, διακόπτει τους νοηματικούς αυτοματισμούς, τις αξίες, τα γνώριμα, μετατοπίζει τις σημασίες, αποπροσανατολίζει και πολύ συχνά  τρομοκρατεί.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει πως το επόμενο διάστημα ακόμη και άτομα που μέχρι σήμερα δεν είχαν αναπτύξει ψυχοπαθολογία θα αναπτύξουν νόσους που σχετίζονται με το stress.Η αντίδραση των ανθρώπων σε καταστάσεις κρίσης σύμφωνα με τον Ρ. Παπαδόπουλο μπορεί να έχει 3 διαφορετικές εκφάνσειςΗ πρώτη είναι παρορμητική, αντανακλαστική αντίδραση. Είναι η πόλωση της σκέψης, είναι η ανάδειξη μιας ευαλωτότητας που οδηγεί στο «χαθήκαμε» «δεν υπάρχει μέλλον», απέναντι στην  διατήρηση της ψυχραιμίας και στην κατανόηση του φαινομένου, στην ανθεκτικότητα που αναδεικνύεται ύστερα από κάθε τραυματικό γεγονός.Η δεύτερη αντίδραση είναι η υπερεκέντρωση σε μονομερείς θέσεις και κυρίως αυτής της ταύτισης του εαυτού με το θύμα ακόμη και αν δεν υπάρχει ορατός κίνδυνος, γεγονός που οδηγεί στην απώλεια της ευελιξίας και της διαλλακτικότητας. Τα άτομα που θυματοποιούνται διαμορφώνουν μία ατμόσφαιρα ανημποριάς και παθητικοποίησης με αποτέλεσμα το φόβο, τη λύπη, το θυμό, και τις παγιωμένες αρνητικές ταμπέλες «είμαι άχρηστος/η».

Η τρίτη αντίδραση  αφορά στην υπεραπλούστευση της σκέψης και των αντιλήψεων, στη μη δυνατότητα να σκεφτεί κανείς ολοκληρωμένα, συστεμικά. Αναφέρομαι στην απειλή που προβάλλει έντονα σε αυτή την κρίση και  η οποία περιγράφεται από την κα Τσαλίκογλου ως «το πάγωμα της σκέψης, η άμβλυνση του συναισθήματος, η αδυναμία στοχασμού και επαναστοχασμού πάνω στην απώλεια. Η νέκρωση αλλιώς».Θα μπορούσε κανείς να πει πως «εδώ ο κόσμος χάνεται υπάρχει λόγος να αναφερόμαστε θεωρητικά στην κρίση»;Η απάντηση είναι μια και είναι το ΝΑΙ γιατί οφείλουμε τόσο στον εαυτό μας όσο και στους συνανθρώπους μας  όχι απλά να επιβιώσουμε αλλά να είμαστε έτοιμοι και δυνατοί και για την επόμενη μέρα. Το ερώτημα που ο καθένας έχει να απαντήσει, για να μπορεί να αναλάβει την προσωπική ευθύνη, για την οποία γίνεται τόσος λόγος της τελευταίες μέρες, είναι διττό:- «πως μπορώ να είμαι καλά μέσα σε όλα αυτά που συμβαίνουν»- «ποιο είναι το τίμημα για να μπορώ να συνεχίσω να υπάρχω».Αναπτύσσοντας ανθεκτικότητα στην κρίσηΗ ιστορία μας διδάσκει πως ο άνθρωπος καταφέρνει ακόμη και στις πιο ακραίες συνθήκες να υπερβαίνει τη μοίρα του, να νικάει τις συνθήκες και αν επιβιώνει. (Cyrulnik, B, 2008) Η κρίση, το τραύμα που καλείται ο καθένας να αντιμετωπίσει (οι 2 λέξεις έχουν κοινή ρίζα : Τιτρώσκω= τείρω (tero) που σημαίνει «κόβω βαθιά» αλλά και «χωρίζω βίαια») γίνεται η ευκαιρία για ίαση, για μεγάλωμα, για ωρίμανση. Μέσα από τις αντιξοότητες αναδεικνύεται η ικανότητα του ατόμου να αντεπεξέρχεται στις δυσκολίες, στις κρίσεις.  Η διεργασία,  η ικανότητα, το αποτέλεσμα  της επιτυχούς προσαρμογής παρά τις αντιξοότητες ή τους απειλητικούς παράγοντες ή συνθήκες που απειλούν την ψυχική ισορροπία του ατόμου (Garmezy, 1993) ονομάζεται ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ. Με άλλα λόγια  ανθεκτικότητα είναι  ικανότητα να ξεπερνάει  κάποιος τις δυσκολίες, να διατηρεί την επάρκειά του παρά τις αντιξοότητες, να «αναρρώνει», να συνέρχεται από το τραύμα, να δίνει νέο νόημα στην ύπαρξη του, ακόμη και αναθεωρώντας δεδομένα και αξίες που μέχρι τότε θεωρούσε αναντικατάστατα.Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς  ποιες  είναι οι  θετικές του ιδιότητες που δεν χάθηκαν, ποιες είναι οι νέες δυνάμεις που ενεργοποιούνται από τις καινούριες εμπειρίες.

Ο τρόπος που ο καθένας βιώνει την κρίση είναι που δημιουργεί το τραύμα και όχι αυτή καθ΄ αυτή η κρίση. Όταν το άτομο καταφέρει να βγει από το φαύλο κύκλο της θυματοποίησης και αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, όταν δεν κυριευτεί από την περιρρέουσα μιζέρια αλλά εμπιστευτεί τις δικές του αξίες και την προσωπική του διαδρομή, όταν δεν μείνει στη ματαίωση αλλά βρίσκει τρόπους να  χαίρεται και να ελπίζει, κάνοντας  τη δική του υπέρβαση. (Ρ. Παπαδόπουλος, 2011)Η ανθεκτικότητα βέβαια δεν βασίζεται μόνο στις ικανότητες του άτομου  αλλά και στην αλληλεξάρτηση του ατόμου με το περιβάλλον του, στις σχέσεις που έχει αναπτύξει, στον τρόπο με τον οποίο έχει σχετισθεί  και σχετίζεται με τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του. Το περιβάλλον είναι αυτό που εξασφαλίζει την ισορροπία, επηρεάζει την ανάπτυξη του μυαλού μας που επηρεάζει την συμπεριφορά μας και που με τη σειρά επηρεάζει το περιβάλλον. (r. Παπαδόπουλος 2011).Στο σήμερα ο καθένας μας έχει να αναρωτηθεί ποιες δεξιότητες, ποιες αξίες, ποια δυναμικά, ποιες σχέσεις έχει να αναπτύξει και να αξιοποιήσει όχι για να επιβιώσει αλλά για να αντεπεξέλθει πιο λειτουργικός, πιο δημιουργικός, πιο ανθρώπινος. Πως θα μάθει να εκφράζεται, να μοιράζεται, να δημιουργεί δεσμούς και σχέσεις εγγύτητας που θα προσφέρουν ασφάλεια και συνέχεια απέναντι στην αβεβαιότητα και το ανοίκειο. Πως θα απαντήσει ακόμη και σε βασικά υπαρξιακά ερωτήματα όπως είναι η μοναχικότητα, η απώλεια, η απουσία νοήματος στη ζωή, ο θάνατος.Στη γενικευμένη αυτή αβεβαιότητα που βιώνουμε σήμερα, η οικογένεια όπως και η ομάδα και τα κοινωνικά δίκτυα, αποτελούν εκείνα τα ενδιάμεσα συστήματα, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στο άτομο και το γεγονός της κρίσης, λειτουργούν ως ένα μεταβατικό πλαίσιο που απορροφά τους κραδασμούς, την αμφιβολία, την αγωνία, την τοξικότητα και λειτουργούν ως μεμβράνη, ως φίλτρο (Γουρνάς 2011).
Αντί επιλόγουΌπως ανέφερε και στο διάγγελμά του ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης  «έρχονται δύσκολες μέρες». Ο καθένας μας έχει να αναζητήσει τις αξίες, τα πιστεύω, τις κρυμμένες δυνατότητες, αλλά και τις πηγές στήριξης ανατρέχοντας σε προηγούμενες κρίσεις όπου τα έχει καταφέρει, να αναλάβει την προσωπική του ευθύνη να υπακούσει και να προσαρμοστεί στις οδηγίες  όχι γιατί πρέπει αλλά γιατί αναλαμβάνω τηνν ευθύνη του εαυτού μου σημαίνει είμαι ελεύθερος και δυνατός, είναι ο μοναδικός τρόπος να φροντίζει τον εαυτό του και τον συνάνθρωπο. Ας μην ξεχάσει κανείς αυτές τις ώρες,  αυτές τις μέρες, τις αξίες της αλληλεγγύης, του σεβασμού, του ανθρωπισμού, της  δέσμευσης, της δημιουργικότητας.Το να μείνει κανείς σπίτι, αυτές΄τις δύσκολες ώρες , να περιορίσει τις μετακινήσεις και τις εξόδους, να αλλάξει κάποιες συνήθειες  δε σημαίνει αλλοτρίωση ή ότι χάνει τους δεσμούς ή ότι μειώνεται η κοινωνικότητα του. Σίγουρα ανατρέπονται ή και θα ανατραπούν  στο μέλλον πολλά δεδομένα.  O πόνος μέσα στην κρίση είναι κοινός σε όλους τους ανθρώπους, αλλά ο τρόπος που τον βιώνουν είναι μοναδικός (Γουρνάς, 2012). Η έκφραση του και η συναισθηματική του διαχείριση εξαρτώνται από τα στηρίγματα της ανθεκτικότητας που προσφέρει το κοινωνικό και το πολιτισμικό περιβάλλον (Cyrulink, 2010). Κλείνοντας ας μην ξεχνάμε  πως  για τον καθένα/μια  μας μοναδική είναι μόνο η ζωή, την οποία οφείλουμε να υπερασπιζόμαστε με σοφία, σεβασμό, αξιοπρέπεια, δύναμη, δημιουργικότητα,  ελευθερία.

Μάντζιου Βασιλική
Ψυχολόγος –Υπαρξιακή Συστεμική ΨυχοθεραπεύτριαMSc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδιών και Ενηλίκων
Phd(c) Iατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.

Ενδυνάμωση των οικογενειακών δεσμών στην περίοδο του κορωνοϊού

Η οικογένεια αποτελεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι μαθαίνουν  να συνδέονται με τους άλλους, να δημιουργούν σχέσεις ασφάλειας, να λαμβάνουν ανακούφιση και υποστήριξη σε δύσκολες συνθήκες. Σε περιόδους κρίσεων, όπως αυτή που διάγουμε λόγω της πανδημίας του covid-19, τα μέλη της οικογένειας καλούνται να  ακούσουν τους γύρω τους, να επαναδιαπραγματευτούν τις σχέσεις τους, να ενισχύσουν τους δεσμούς  και να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες.  Φυσικά ο περιορισμός στο σπίτι θα αποτελέσει και αφορμή για να υπάρξουν εντάσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, να βγούν στην επιφάνεια παράπονα, δυσκολίες ή θέματα που κρυβόντουσαν «κάτω από το χαλί». Φυσικά οι επόμενες μέρες και εβδομάδες δεν χρειάζεται να γίνουν η περίοδος που θα  λύσουμε όλα αυτά που μας έχουν πιέσει ή μας έχουν δυσκολέψει στις σχέσεις με τα μέλη της οικογένειας μας. Φυσικά και οφείλουμε να σκεφτούμε πάνω σε αυτά, να αναρωτηθούμε για το δικό μας μερίδιο ευθύνης και να αναλάβουμε ενεργητικό ρόλο σε αυτά που μπορούμε να βελτιώσουμε.

Τι μπορούμε να κάνουμε την περίοδο της καραντίνας ώστε όχι μόνο να αντέξουμε αλλά  και να ενδυναμώσουμε τους δεσμούς μας μέσα στην οικογένεια για να βγούμε ακόμη πιο δυνατοί  μέσα από την κρίση;

1. Ενθαρρύνουμε όλα τα μέλη της οικογένειας να μιλήσουν για αυτό που συμβαίνει. Ο καθένας από εμάς βιώνει την κατάσταση με διαφορετικό τρόπο , δίνουμε χρόνο να ακουστούν όλοι οι προβληματισμοί, να μιλήσουμε όλοι για το τι σημαίνει αυτή η καινούρια κατάσταση και ενθαρρύνουμε τα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις.
2. Αναγνωρίζουμε και μιλάμε για τα συναισθήματά μας. Τα συναισθήματα  του άγχους, της αγωνίας, του φόβου, της μοναξιάς, της ανοίας, της απογοήτευσης, του θυμού, του εκνευρισμού, της πίεσης,  είναι  φυσιολογικά συναισθήματα που αντιστοιχούν σε αυτό που συμβαίνει. Δε φοβόμαστε να μιλήσουμε με τους δικούς μας για τα συναισθήματα αυτά αλλά προσέχουμε πως μοιραζόμαστε τα συναισθήματα αυτά με τα παιδιά.
3. Δημιουργούμε ένα νέο πρόγραμμα καθημερινότητας όλοι μαζί.  Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένα πρόγραμμα ώστε να υπάρχει μια ρουτίνα στην καθημερινότητα, που θα το έχουμε αποφασίσει όλοι μαζί και το οποίο θα αναγνωρίζει τις ανάγκες και θα σέβεται τους ρυθμούς όλων των μελών, ειδικά αν πρέπει κάποιος να εργάζεται από το σπίτι. Φροντίζουμε να κρατάμε σταθερή την ώρα του ύπνου και των γευμάτων.
4. Φροντίζουμε να κάνουμε δραστηριότητες όλοι μαζί. Επιλέγουμε τις δραστηριότητες που μας ηρεμούν και μας βοηθούν να νιώθουμε χαλαρωμένοι,. Το να δούμε μια ταινία, να παίξουμε επιτραπέζια παιχνίδια, να ακούσουμε μουσική, να χορέψουμε , να κάνουμε γυμναστική μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση ενός ευχάριστου κλίματος.
5. Ενισχύουμε τα θετικά στοιχεία του καθενός και προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να μειώσουμε τις εντάσεις,. Ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές είναι σημαντικό να μπορούμε να καθρεφτίζουμε τις θετικές συμπεριφορές, να δίνουμε θετική ανατροφοδότηση, να λέμε ευχαριστώ. Διατηρούμε την ευγένεια,  το χιούμορ, την αισιοδοξία και τη θετική ματιά στα πράγματα.
6. Διατηρούμε την κοινωνικότητά μας και την επαφή μας με τους συγγενείς και τους φίλους μας. Μένουμε απομονωμένοι αλλά συνδεδεμένοι μέσω της τεχνολογίας με ανθρώπους που θεωρούμε σημαντικούς να υπάρχουν στη ζωή μας. Επικοινωνούμε με τους παππούδες και τις γιαγιάδες τηελφωνικά ή μέσω βιντεοκλήσεων.

Θυμόμαστε ότι η περίοδος αυτή είναι μια κρίσιμη κατάσταση, αλλά είναι μια προσωρινή κατάσταση.

Βασιλική Μάντζιου
Ψυχολόγος MSc, PHD(c) Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α
Υπαρξιακή- Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια

…….

Ας μιλήσουμε για τον κορωνοϊό και την καραντίνα στα παιδιά

Με την εξάπλωση του κορωνοιού και τον ορισμό ως πανδημία πολλοί γονείς  στην ψυχοθεραπευτική μας εργασία θέτουν ερωτήματα για το πώς πρέπει να μιλήσουν στα παιδιά για τη νέα αυτή κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε Σίγουρα όλα τα παιδιά έχουν ακούσει τη λέξη  κορωνοιός ,  είτε  στην τηλεόραση, είτε από φίλους, είτε από εσάς τους ίδιους. Μπορεί  ακόμη και να έχει νοσήσει και κάποιο συγγενικό πρόσωπο

Βασική προυπόθεση να είναι οι γονείς ψύχραιμοι και να διαχειρίζονται την αγωνία τους  όταν μιλάνε με τα παιδιά  ώστε να μη μεταφέρεται το άγχος. Ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού καλούμαστε με ψυχραιμία να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν τι συμβαίνει.

Στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας

• Παρέχουμε απλές, περιεκτικές και κατανοητές πληροφορίες σχετικά με τον κορωνοϊό.

• Απαντούμε μόνο στις ερωτήσεις που τίθενται από τα παιδιά

• Ελέγχουμε αν έχουν γίνει κατανοητές οι λέξεις ή οι έννοιες που έχουν αναφερθεί.

Στα παιδιά σχολικής ηλικίας

• Παρέχουμε εξηγήσεις με απλά λόγια χωρίς περιττές λεπτομέρειες.

• Απαντούμε με ειλικρίνεια και σαφήνεια στις ερωτήσεις των παιδιών όσες φορές και αν χρειαστεί χωρίς να παρέχουμε ψευδείς καθησυχασμούς.

• Διαψεύδουμε φήμες και μύθους και βοηθούμε να ξεχωρίσουν αυτό που συμβαίνει από αυτό που φαντάζονται ή φοβούνται ότι μπορεί να συμβεί.

• Χρησιμοποιούμε κατάλληλους όρους στο πλαίσιο των οδηγιών από τους επίσημους φορείς υγείας.

Σε εφήβους

• Μεταδίδουμε υπεύθυνη και αξιόπιστη ενημέρωση απευθείας στους εφήβους είτε τους βοηθούμε να αναζητήσουν οι ίδιοι αξιόπιστες και επιστημονικά έγκυρες πηγές πληροφόρησης.

• Οι υπερβολές και οι ανακρίβειες χρειάζεται να εντοπίζονται και να αποσαφηνίζονται.

• Οι έφηβοι μαθητές/τριες θέλουν ειλικρινή, σαφή, έγκυρη και πρόσφατη πληροφόρηση.

• Συζητούμε με τους εφήβους σχετικά με τον ρόλο των Μ.Μ.Ε. και τους βοηθούμε να καταλήξουν οι ίδιοι αν η υπερπληροφόρηση είναι αποτελεσματική ή όχι.

Mάντζιου ΒασιλικήΨυχολόγος, Υπαρξιακή οικογενειακή θεραπεύτριαMsc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδιών & ΕνηλίκωνPhd(c) Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (2020). Κορωνοϊός Covid 19 – Χρήσιμες Οδηγίες. Ανακτήθηκε από: https://www.civilprotection.gr/el/koronoios-covid- 19-hrisimes-odigies
2. Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (2020). Νέος κορωνοϊός Covid-19 – Οδηγίες. Ανακτήθηκε από: https://eody.gov.gr/neoskoronaios-covid-19/
3. Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (2020). Γρίπη και Εποχική Γρίπη. Ανακτήθηκε από: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (2020).
4. Συχνές Ερωτήσεις σχετικά με το Νέο Κορωνοϊό COVID-19: Ανακτήθηκε από:https://www.uoa.gr/anakoinoseis_kai_ekdiloseis/proboli_anakoinosis/sychnes_erotiseis_schetika_me_to_neo_koron oio_covid_19/
5. Χατζηχρήστου, Χ., Υφαντή, Θ., Λιανός, Π., Λαμπροπούλου, Κ., Στασινού, Β., Γεωργουλέας, Γ., Αθανασίου, Δ. & Φραγκιαδάκη, Δ. (2018). Ψυχοκοινωνική υποστήριξη παιδιών και εφήβων μετά από φυσικές καταστροφές: Χρήσιμες επισημάνσεις για την ψυχοκοινωνική προσαρμογή παιδιών και εφήβων μετά από πυρκαγιά. (έντυπο). Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ
6. Χατζηχρήστου, Χ. (επιμ.) (2012). Διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα. Αθήνα: Τυπωθήτω.

……

Ο ρόλος των γονιών στην κατανόηση και προσαρμογής των παιδιών στην εποχή του κορωνοϊού –COVID-19

Συζητώντας και στηρίζοντας τα παιδιά για τον COVID -19

Τα αυξανόμενα κρούσματα του νέου τύπου κορωνοϊού, Covid -19 και ο παγκόσμιος χαρακτήρας που έχει λάβει η μετάδοσή του έχουν προκαλέσει ανησυχία στη διεθνή κοινότητα.  Το κλείσιμο των σχολείων ήταν από τα πρώτα προληπτικά μέτρα με σκοπό την πρόληψη της εξάπλωσης του ιού.

Οι γονείς σήμερα ανησυχούν για το τι θα συμβεί, πολλοί από αυτούς πλήττονται επαγγελματικά ή καλούνται να δουλέψουν κάτω από πραγματικά αντίξοες συνθήκες,  καλούνται όχι μόνο να κατανοήσουν για τους ίδιους τι συμβαίνει και να διαχειριστούν τη νέα συνθήκη,  αλλά και να ανταπεξέλθουν σε  μια δύσκολη κατάσταση : να εξηγήσουν στα παιδιά τι είναι ο κορωνοϊός covid-19, για ποιο λόγο πρέπει να μείνουν στο σπίτι , και να βρουν τρόπους να  σχετιστούν και να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους με διαφορετικό τρόπο, να κρατήσουν τα παιδιά στο σπίτι χωρίς να βαριούνται, να ανακαλύψουν μαζί με τα παιδιά δημιουργικές δραστηριότητες.

Πολύ λίγα παιδιά ευτυχώς σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα  έχουν αρρωστήσει, με ελαφριά συμπτώματα,  αυτό  όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι φορείς ή ασυμπτωματικοί ασθενείς.Στο πλαίσιο της ψυχολογικής επιβάρυνσης τα παιδιά  επηραάζονται από:

• την καραντίνα  -μελέτες έχουν δείξει πως τα παιδιά που έχουν ζήσει σε συνθήκες καραντίνας εμφανίζουν συμπτώματα μετατραυματικού stress 4 φορες περισσότερο από παιδια που δεν έχουν μπει σε καραντίνα
• τη ψυχολογική διάθεση των γονιών και των σημαντικών άλλων που σχετίζονται με το παιδί
• -τη συναισθηματική διαθεσιμότητα των γονιών

Οι γονείς έχουν την τάση να πιστεύουν ότι τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τις αλλαγές και το διάχυτο άγχος που επικρατεί στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και τείνουν να παραγνωρίζουν την μεγάλη παρατηρητικότητά τους και ευαισθησία τους προς ότι συμβαίνει γύρω τους, ένας μηχανισμός άμυνας που προστατεύειε τους γονείς να διατηρούν την ψυχραιμία τους αλλά δεν βοηθάει τα παιδιά που μπορεί να νιώσουν ότι δεν τα καταλαβαίνουν και να νιώθουν αβοήθητα.Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην ψυχική πίεση που βιώνουν τα άτομα που τα φροντίζουν. Η ψυχική πίεση  και το άγχος των γονιών μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα τους να διατηρήσουν σταθερό το επίπεδο λειτουργίας τους και επηρεάζει και τα συναισθήματα τους. Τις περισσότερες φορές τα παιδιά  δεν μπορούν να μιλήσουν για τον φόβο τους και την αναστάτωση τους.Για το λόγο αυτό τα παιδιά συνήθως αντιδρούν σε αυτές τις καταστάσεις :

• Συχνά κλάματα,
• υπερκινητικότητα,
• δυσκολίες στον ύπνο και κατά τη διάρκεια του ύπνου, εφιάλτες,
• προσκόλληση προς τους σημαντικούς άλλους,
• φόβος αποχωρισμού από τους σημαντικούς άλλους,
• επαναλαμβανόμενο παιχνίδι (μπορεί να επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά κάτι που άκουσαν, μπορεί να επιδεικνύουν ιδιαίτερη φροντίδα για τις κούκλες τους ή τα χνουδωτά ζωάκια τους, πχ να τα κρύβουν, να τα σκεπάζουν)
• επιθετικότητα προς τους γύρω τους,
• έντονη έκφραση θυμού,
• κλείσιμο,
• απόσυρση από την αλληλεπίδραση
• παλινδρόμηση σε μικρότερη ηλικία

Για να μπορέσουν οι γονείς να προστατέψουν τα παιδιά θα πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία με τα παιδιά και να έχουν συνείδηση της  συναισθηματικής κατάστασης τους. Οι σχέσεις επαναδιαπραγματεύονται σε όλα τα επίπεδα το ίδιο και η σχέση με τα παιδιά. Οι γονείς λειτουργούν για τα παιδιά ως το σταθερό πλαίσιο, ως το πλαίσιο που προσφέρει ασφάλεια, φροντίδα, παρηγοριά και ανακούφιση ειδικά σε περιόδους  άγχους ανασφάλειας και κρίσεων.ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ  ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

1. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΑΠΟ ΕΓΚΥΡΕΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΙΣΤΕΣ ΠΗΓΕΣ

–Φροντίζουν να ενημερωνόνται από επίσημους και έγκυρους φορείςhttps://eody.gov.gr,https://www.civilprotection.gr/el/koronoios-covid-19-hrisimes-odigies).-Παρακολουθούν την επικαιροποίηση των στοιχείων στις σχετικές ανακοινώσεις 1-2 φορές την ημέρα.- Χρησιμοποιούν με προσοχή την πληροφόρηση από Μ.Μ.Ε. και διαδίκτυο.2.      ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΨΥΧΡΑΙΜΗΣ ΣΤΑΣΗΣ–Λειτουργούν ως πρότυπο τηρώντας τα απαραίτητα/προτεινόμενα μέτρα προφύλαξης.- Η υπεύθυνη και ψύχραιμη στάση των ενηλίκων (π.χ. τηρούν τους  κανόνες υγιεινής και σεβόμαστε τις οδηγίες των ειδικών) συμβάλλει στη διατήρηση αντίστοιχης στάσης και από τα παιδιά.Ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά μιμούνται τους γονείς- ΟΙ γονείς είναι σκόπιμο να διατηρούν το πρόγραμμα, τη ρουτίνα  όσο αυτό είναι εφικτό  κάνοντας  αλλαγές όταν  απαιτείται. Η διατήρηση μιας ρουτίνας είναι πάρα πολύ σημαντική για τα μικρά παιδιά, προσφέρει σταθερότητα και ασφάλεια. Οι καταστροφές, η ακούσια απομόνωση και άλλες τραυματικές καταστάσεις τείνουν να αναστατώνουν το πρόγραμμα τους. Όταν  οι γονείς καταφέρνουν να δημιουργήσουν καινούργιες σταθερές συνήθειες ή να επαναφέρουν κάποιες από αυτές που έχουν αναστατωθεί δημιουργούν για το παιδί μια αίσθηση ασφάλειας. Είναι ιδιαιτέρως βοηθητικό να τηρούνται σταθερές ώρες στα γεύματα και στις ώρες ύπνου, να ορίζετε μια συγκεκριμένη ώρα που θα παίξουν μαζί τους, που θα  διαβάζουν , θα επικοινωνούν με τους φίλους τους.

3. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Είναι σημαντικό να διευκολυνθούν τα παιδιά να κατανοήσουν το γεγονός, να διατυπώσουν απορίες, ανησυχίες, να εκφράσουν συναισθήματα και να αισθανθούν ότι οι γονείς μπορούν να τους παρέχουν τη στήριξη που χρειάζονταιΗ υποστήριξη των γονιών και των σημαντικών άλλων έχει ιδιαίτερη αξία κατά την περίοδο αλλά και αμέσως μετά το τέλος μιας μεγάλης κρίσης. Οι γονείς μπορεί να είναι ωσεί παρόντες αλλά όχι πραγματικά συναισθηματικά διαθέσιμοι, κατακλεισμένοι οι ίδιοι από μεγάλη ψυχική πίεση. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να προσφέρουν ψυχικό χώρο και χρόνο στα παιδιά με στόχο να τα ηρεμήσουν και να τα καθησυχάσουν.Τι σημαινει για τους γονείς  να είναι διαθέσιμοι:

• Να προσπαθείτε να μάθετε τι ακριβώς γνωρίσουν τα παιδιά για το covid-19 και ποια είναι τα συναισθήματά τους.

• Να δίνετε τις πληροφορίες που μπορούν τα παιδιά να κατανοήσουν ανάλογα με την ηλικία τους.

• Να είστε διαθέσιμοι να συζητήσετε και κυρίως να «ακούσετε» τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες των παιδιών.

• Να ίστε διαθέσιμοι, εφόσον το παιδί θέλει να μιλήσει ή να επικοινωνήσει μαζί σας με κάποιον τρόπο, αποφεύγοντας να το πιέσετε να εκφραστεί.

• Να καθησυχάζετε τα παιδιά με το να είστε πιο διαθέσιμοι για εκείνα.

• Να απαντάτε στις ερωτήσεις των παιδιών όσες φορές και αν χρειαστεί.

• Να προσφέρετε εξηγήσεις για τις αλλαγές που συμβαίνουν . ακόμη και αν δεν καταλαβαίνουν  αλλά τουλάχιστον η επικοινωνία μαζί τους θα τα βοηθήσει να νιώσουν υποστηριγμένα. Έχει σημασία οι επεξηγήσεις μας να προσφέρονται σε γλώσσα κατάλληλα προσαρμοσμένη στην ηλικιακή ομάδα στην οποία απευθύνονται. Κρατάμε τις επεξηγήσεις μας απλές.

4. ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ

Είναι πολύ σημαντικό να φροντίζουν οι γονείς των εαυτό τους και να μην παραιτηθούν, να διατηρήσουν τη ψυχραιμία τους , να αφιερώνουν χρόνο στον εαυτό τους, να μη σταματήσουν τη ζωή.   Ακόμα και όταν τα παιδιά δεν είναι απευθείας εκτεθειμένα στο τραύμα, συναισθάνονται το στρες που έχει καταβάλλει τα μεγαλύτερα παιδιά και τους ενήλικες στο σπίτι.Για να μπορούν να φροντίζουν θα πρέπει να έχουν φροντιστεί οι ίδιοι. Η οδηγία  όταν ταξιδεύουμε με αεροπλάνα  και συνοδεύουμε παιδιά είναι σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης να φορούν πρώτα οι ενήλικες τη μάσκα οξυγόνου και μετά να τη φορούν στα παιδιά.Χρειάζεται υπομονή και πειθαρχία. Ας μετατρέψουμε το σύνθημα ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ  σε παιχνίδι με τα παιδιά  σε ένα μήνυμα ζωής και όχι μήνυμα απαγόρευσης!!!Mάντζιου ΒασιλικήΨυχολόγος, Υπαρξιακή οικογενειακή θεραπεύτριαMsc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδιών & ΕνηλίκωνPhd(c) Ιατρικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας (2020). Κορωνοϊός Covid 19 – Χρήσιμες Οδηγίες. Ανακτήθηκε από: https://www.civilprotection.gr/el/koronoios-covid- 19-hrisimes-odigies
2. Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (2020). Νέος κορωνοϊός Covid-19 – Οδηγίες. Ανακτήθηκε από: https://eody.gov.gr/neoskoronaios-covid-19/
3. Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (2020). Γρίπη και Εποχική Γρίπη. Ανακτήθηκε από: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (2020).
4. Συχνές Ερωτήσεις σχετικά με το Νέο Κορωνοϊό COVID-19: Ανακτήθηκε από:https://www.uoa.gr/anakoinoseis_kai_ekdiloseis/proboli_anakoinosis/sychnes_erotiseis_schetika_me_to_neo_koron oio_covid_19/
5. Χατζηχρήστου, Χ., Υφαντή, Θ., Λιανός, Π., Λαμπροπούλου, Κ., Στασινού, Β., Γεωργουλέας, Γ., Αθανασίου, Δ. & Φραγκιαδάκη, Δ. (2018). Ψυχοκοινωνική υποστήριξη παιδιών και εφήβων μετά από φυσικές καταστροφές: Χρήσιμες επισημάνσεις για την ψυχοκοινωνική προσαρμογή παιδιών και εφήβων μετά από πυρκαγιά. (έντυπο). Αθήνα: Εργαστήριο Σχολικής Ψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ. Για να δείτε το έντυπο πατήστε εδώ
6. Χατζηχρήστου, Χ. (επιμ.) (2012). Διαχείριση κρίσεων στη σχολική κοινότητα. Αθήνα: Τυπωθήτω.